Rusya'da bir köy düğününe davetlisiniz... Bir düğünden beklentinizin ne olduğunu bilemem fakat bu düğün öyle bildiğimiz düğünlerden değil. Düğüne şenlik havasından ziyade, rahatsız edici bir hüzün ve karanlık hakim. Keskin ve vahşi bir şekilde dans eden insanların bir takım ritüellerinden oluşan bu düğün, Nijinska'nın protofeminist koreografisi ile taçlanır.
Nijinska ve ağabeyi Vaclav Nijinski, 20. yüzyıl bale tarihinin iki yıldızı... İlk kez ebeveynleri aracılığıyla dansa dikkat kesilirler . Geleneksel bale dışındaki hareketleri öğrenmeleri (ebeveynleri ve seyahatlerinde tanıştıkları sirklerdeki akrobatlar Polonya halk dansındaki adımlarla dans ediyorlardı) sonraki yıllardaki yıkıcı, minimal koreografilerini de etkiler.
Bronislava Nijinska
20. yüzyıl Rusya'sının ilk yarısının siyasi mayası, yaşamın ve kültürün her alanına nüfuz eder . Resim, müzik ve mimaride "Belle Epoque Europe'dan" miras kalan gerçekçilik ve klasisizm, unutulmaya yüz tutar; yenilikçi deneysellik, soyutlama, açısallık ve biçimin bozulması zamanın yeni ruhu haline gelir. Bale de bu iki kardeş öncülüğünde, bu yeni havadan nasibini alır. Yenilikçi koreografisine rağmen, Nijinska'nın mirası genellikle erkek kardeşi, balet ve koreograf Vaslav Nijinsky'ninki tarafından gölgede bırakılır. Patriarşi egemenliğinde yürütülen bu sanat dünyasında, Nijinska adeta bir elmas gibi parlar. "Les Noces Balesi”, avangart kızın fantezi dünyasından somut dünyaya bir köprü kurar.
Les Noces, Rus Düğünü
Les Noces, tipik bir düğünün neşeli doğasını terk eder ve bunun yerine bir kadının, toplum geleneklerinin başında gelen, evlenme görevinin, dört duvar arasına sıkışmış doğasını hayata geçirir. Nijinska'nın eserinde, Rus köylü kültürü ve halkında uyandırdığı görev duygusu temsil edilir. Karanlık ve kasvetli set, basit kostümlere ve katı hareketlere zemin oluşturur. Dansçının bireyselliği, Nijinska'nın manidar koreografisinde sıyrılır. Evlilik, toplumu korumanın ve büyütmenin yolu olarak kabul edildiğinden, dansçıları önceden belirlenmiş bir yolda gösterir, kalıplara sokar. Lakin bunu klasik balenin basmakalıp hareketlerinden öteye taşıyarak gösterir. Sanatçının dehası da burada gizlidir. Dansçılar, bir araya toplanmış, mücadelelerinin ve nihai hürmetlerinin hikayesini anlatmak istercesine, sivri uçlu ayakkabılarıyla tekrar tekrar yere vururlar.
Les Noces'dan bir sahne.
Prömiyeri 1923 yazında, Paris Théâtre de la Gaîté 'de , Ballet Russes tarafından sahnelenen bale, iki perdeden oluşur. Birinci perde, La tresse (Örgü), Chez le marié (Damadın Evi) ve Le Départ de la mariée (Gelinin Ayrılışı) sahneleri ile, ikinci perde ise Le Repas de noces (Düğün Ziyafeti) sahnesi ile seyircinin karşısına çıkar. Her bir sahne, Rus geleneklerinden esintiler sunar. Balenin müziği, Les Noces'dan yıllar evvel Avrupa'da deprem etkisi yaratmış bir başka balenin (La sacre du printemps -Bahar Ayini) bestecisi Stravinsky'den başkası değildir. Sahnede göremediğimiz bir diğer kahraman ise, daha önceki yazılarımda epeyce bahsettiğim emprezaryo Serge Diaghilev...Emprezaryomuz bu baleyi çok beğenir, hatta Stravinsky'nin bir röportajında dediği üzere, Sergey baleyi ilk izlediğinde ağlar ve " işte sahnedeki biziz, bu bizim, Rusların hikayesi" diye bağırır.
Diaghilev ve Stravinsky-1922
Eser, dört piyano, koro ve vurmalı çalgılar için yazılır. Sopranonun, ansızın adeta bir ağıt yakan sesine, piyano ve vurmalılar eşlik eder. Çok geçmeden perde açılır. Dansçıların köşeli hareketleri, bestecinin aşina olduğumuz ritm oyunlarına dahil olur. Gelin evinde, kabullenilmiş bir çaresizlik vardır. Piyanodaki akorlar, bu çaresizliğe kayıtsız kalmaz. Esere, zaman zaman karanlık, zaman zaman umut eşlik eder. Evlilik, mutluluğun ölçütü mü, yoksa insanoğlunun özgürlüğüne giydirilmiş bir kılıf mı bilinmez lakin Nijinska, biricik akıl ve gönül penceresinden, insanlığın yüzyıllardır süren bu geleneğine kendine has bir şekilde göz kırpar. Stravinsky ve Nijinska beraberliği, Rusya'nın kırlarından kopup gelmiş geleneksel esintiyi, isyankar ve güçlü bir fırtınaya dönüştürür.
Kitap ve belgesel önerileri:
Pritchard, Jane: Diaghilev and the Golden Age of the Ballets Russes 1909-1929
Davis, Mary: Ballets Russes Style: Diaghilev's Dancers and Paris Fashion
Kisselgoff, Anna: Bronislava Nijinska--early Memoirs
An Important Ballets Russes Documentary: https://www.youtube.com/watch?v=EbqlPF6NI6M
Diaghilev and the Ballets Russes: https://www.youtube.com/watch?v=lmsR8eR2-MI